“Het hoort erbij”, zeggen ze. Maar klopt dat wel?

24 juli 2025

Bewegingsstoornissen bij mensen met een verstandelijke beperking

Sinds februari werkt Monique Brester-Timmer als arts Verstandelijk Gehandicapten (VG) bij Abrona. Met een achtergrond als neuroloog en vijf jaar ervaring in het Radboudumc heeft zij zich gespecialiseerd in bewegingsstoornissen. “Veel bewegingsstoornissen worden niet herkend, bijvoorbeeld omdat het ‘bij de beperking zou horen’. Maar dat is lang niet altijd zo.”

De overstap van Monique naar de VG-zorg kwam voort uit een diepgewortelde wens om betekenisvoller werk te doen voor een kwetsbare doelgroep. En een oudere broer met een verstandelijke beperking. “Mijn broer woont al sinds zijn twaalfde in een zorginstelling. Dat gaf me van jongs af aan een ander perspectief.”

Wat zijn bewegingsstoornissen?

“Een bewegingsstoornis is een verzamelterm voor neurologische aandoeningen die leiden tot afwijkende bewegingen”, legt Monique uit. “Denk aan trager bewegen, trillen, spierstijfheid of juist ongecontroleerde bewegingen. Maar ook pijn, spanning of overprikkeling kunnen een rol spelen. Bewegingsstoornissen kunnen veroorzaakt worden door neurologische problemen zoals de ziekte van Parkinson. Maar ze kunnen ook een bijwerking zijn van medicatie. De meeste bewegingsstoornissen nemen enorm toe onder invloed van spanning of stress. Denk aan tremoren, Parkinson-verschijnselen en stereotypieën bij autisme.”

Risico’s van bewegingsstoornissen

Bewegingsstoornissen zijn niet alleen lastig voor de persoon zelf, ze kunnen ook leiden tot ernstige complicaties. “Veranderingen in het bewegen kunnen het risico op vallen vergroten, met alle gevolgen van dien. Ook verslikken komt vaker voor bij bijna alle bewegingsstoornissen.”

Volgens Monique is er nog te weinig aandacht voor deze risico’s. “Als we bewegingsstoornissen eerder herkennen, kunnen we niet alleen behandelen, maar ook complicaties voorkomen.”

Bewegingsstoornissen bij autisme

Bij mensen met autisme ziet Monique regelmatig bewegingspatronen die niet vanzelfsprekend neurologisch van aard zijn, maar eerder een uiting zijn van prikkelverwerking of stress. “Mensen met autisme kunnen vastlopen in herhaalde bewegingen of rituelen. Dat wordt soms als ‘typisch gedrag’ gezien, maar het kan ook een signaal zijn dat iemand overprikkeld is, zich niet begrepen voelt of om een andere reden stress ervaart.”

Ze noemt een voorbeeld van een jongere die jarenlang vastzat in dwangmatige bewegingen. “Hij was al door meerdere specialisten gezien, maar er werd geen diagnose gesteld. Uiteindelijk bleek het gedrag voort te komen uit overprikkeling bij autisme. In overleg is gestart met een lage dosering medicatie en gekeken naar stressoren en prikkelverwerking, en dat gaf veel verbetering.”

Volgens Monique is dit een belangrijk aandachtspunt: “We moeten niet alleen kijken wat iemand doet, maar ook waarom. En als je dat begrijpt, kun je soms met kleine aanpassingen al veel bereiken.”

Onderbelicht en lastig te herkennen

Bewegingsstoornissen worden binnen de VG-zorg lang niet altijd herkend. “Mensen met een verstandelijke beperking bewegen vaak ‘anders’. Maar wat als dat ‘anders’ niet bij de beperking hoort, maar een signaal is van iets nieuws of behandelbaars?”

Monique geeft een voorbeeld van een cliënt waarbij jarenlang gedacht werd aan psychiatrische of gedragsproblemen. “Hij zat alleen nog maar op de bank. Hij fietste niet meer, raakte snel in de war. Er werd vooral gekeken naar gedrag en psychiatrie. Uiteindelijk bleek hij de ziekte van Parkinson te hebben.”

Volgens Monique is er sprake van een gebrek aan kennis. “Artsen VG worden van oudsher niet opgeleid in het herkennen van bewegingsstoornissen. Ook neurologen weten niet altijd wat ze met deze doelgroep aan moeten. Het is echt een blinde vlek.”

De poli bewegingsstoornissen

Om daar verandering in te brengen, is vanuit Abrona de Poli Bewegingsstoornissen opgezet. Monique houdt spreekuur in het gezondheidscentrum bij Abrona voor cliënten die ondersteuning krijgen van Abrona. Daarnaast bemenst ze de AVG Poli Bewegingsstoornissen in het Meander Medisch Centrum, voor mensen die niet bij Abrona verblijven. “Intern kunnen de collega’s mij al gemakkelijk vinden voor overleg. De poli is juist voor mensen zonder arts VG of voor collega’s die specifieke vragen hebben over een cliënt met een bewegingsstoornis.”

Monique is de enige arts VG in Nederland met tevens een achtergrond als bewegingsstoornissen neuroloog. Dat leidt tot vragen uit allerlei hoeken. “Soms krijg ik filmpjes toegestuurd door collega’s, waar ik dan vrijwillig in meekijk.”

Aandacht in opleiding en nascholing

Naast haar werk op de poli zet Monique zich in voor onderwijs. Ze verzorgt een middag over bewegingsstoornissen binnen de opleiding tot arts VG en gaf onlangs een voordracht tijdens een landelijke nascholingsdag. “Ik hoop dat het onderwerp zo meer onder de aandacht komt. Want hoe beter artsen leren kijken, hoe beter we deze cliënten kunnen helpen.”

Wat Monique hoopt? “Dat we binnen de VG-zorg niet langer zeggen: ‘het hoort erbij’. Maar dat we ons afvragen: ‘klopt dat wel?’ Want soms ís er iets te behandelen. En dan kunnen we echt verschil maken.”