Omgaan met de laatste levensfase en afscheid van een cliënt

4 november 2025

Bij Abrona wonen volwassenen met een verstandelijke beperking. Een grote groep wordt steeds ouder: 70, 80 en soms zelfs 100 jaar. Omdat mensen met een verstandelijke beperking vaak fysiek kwetsbaarder zijn, vraagt dit om intensieve zorg en begeleiding. Ook in de laatste levensfase en na het overlijden van een cliënt.

“Je mag het laatste stukje met iemand meelopen”

Bea is teamleider van de locaties Orionplein en Sterrenberglaan 10. Ze vertelt dat startende begeleiders de laatste levensfase en de dood vaak spannend vinden. “Ze weten niet wat er allemaal op hun af gaat komen. Ik zeg dan meestal: ‘vertrouw op je gevoel en ga nooit over je eigen grenzen heen’. We bieden scholing en de palliatief verpleegkundige van het wijkzorgteam kan de teams ondersteunen met onder andere klinische lessen of meedenken in wat er nodig is.”

Bewoner Hans

Dennis is persoonlijk begeleider bij Sterrenberglaan 10. Hij vertelt over bewoner Hans. “Hans kreeg in het ziekenhuis te horen dat hij uitgezaaide kanker had. Maar hij wilde lange tijd niet praten over de dood. We probeerden wel uit te leggen wat de dood is. Vanuit zijn kerkelijke achtergrond geloofde hij: als je dood gaat, dan ga je naar de hemel. Eerst zei hij: ‘De hemel, daar hoef ik nog niet heen’. Hij had gewoon nog te veel plezier in het leven. Hans heeft tot het laatste moment alle feestjes gevierd. Daar ga je zelf ook over nadenken: het leven is te kort om er niet alles uit te halen wat er in zit.

Pas in de laatste dagen voor zijn overlijden sprak Hans over Rex, de hond die hij vroeger had. Rex was in de hemel en daar zou hij zelf ook naar toe gaan. Toen dachten we: hij heeft zich erbij neergelegd en is klaar om te gaan. Tot zijn overlijden stemden we elke dag af wat Hans nodig had: Een gesprek, een kopje koffie, een muziekje….”

Vrijwilligers palliatieve zorg

In de laatste levensfase zetten begeleiders soms vrijwilligers palliatieve zorg in. Zij ondersteunen bewoners én begeleiders, bijvoorbeeld door aanwezig te zijn bij iemand die niet alleen kan of wil sterven. Hun aanwezigheid brengt rust en maakt het voor teams mogelijk om de zorg goed te verdelen.

Manon, gedragsdeskundige bij Abrona: “Een vertrouwde kamer, een hand vasthouden, iemands favoriete muziek zachtjes op de achtergrond. Dat geeft rust, ook als praten niet meer lukt.”

Hoe vertel je het de andere bewoners?

Volgens Dennis is het lastig te zeggen wat andere bewoners nu daadwerkelijk meekrijgen van een medebewoner die in de laatste levensfase is. “We vertellen de bewoners daar niet te veel over, omdat ze de dood vaak eng vinden. Als er iemand iets over wil vragen of vertellen, dan komt diegene naar ons toe en praten we er één op één over.”

Bea: “We overladen bewoners niet met informatie waar ze niets mee kunnen, maar iedereen heeft wel recht op informatie. We zullen dus nooit iets achterhouden en we vertellen het op zó’n manier dat de bewoner er wel iets mee kan.”

Afscheid nemen met betekenis

Een afscheid bij Abrona is altijd persoonlijk. Bea: “Bij een gezamenlijk afscheid proberen we zoveel mogelijk aan te sluiten bij wat iemand belangrijk vond in het leven. Bij Hans klonken Pippi Langkous en kerstliedjes en mochten alle knuffels mee voorop de auto naar de gedenkplaats. Bij een andere cliënt, Ans, dronk iedereen een glas cola, haar lievelingsdrankje. Het belangrijkst is dat de uitvaart gaat zoals de nabestaanden dit graag wensen en dat de dienst een afspiegeling is van wie iemand was. Een goede uitvaart is een belangrijk deel van de rouwverwerking.”

Na de uitvaart krijgen verwanten een herinneringsdoosjes mee van Abrona. Bea: “Dit doosje hebben we binnen Abrona ontwikkeld: in de kaarsenmakerij maken cliënten de kaarsjes en in de houtwerkplaats maken ze kleine houdertjes van resthout voor de kaart en een voor de kaars. Een mooie herinnering.”

Herinneren met bewoners

Omdat rouw confronterend kan zijn voor cliënten, stemmen begeleiders altijd af wat passend is. Bij sommige groepen werkt een herdenkingshoekje goed, terwijl het op andere afdelingen juist te veel verdriet oproept. Dan wordt er gekozen voor specifieke momenten om samen stil te staan: even een kaarsje aansteken, foto’s bekijken of kort terugdenken met een kopje thee. Manon: “Het hoeft niet groots te zijn. Het zijn juist die kleine, persoonlijke dingen die bewoners herkennen en troost geven. Begeleiders en geestelijk verzorgers nemen de tijd om daar aandacht aan te geven.”

Niet alleen verlies

De dood in de zorg bij Abrona gaat niet alleen om verlies. Het gaat ook om verbondenheid, betekenis en samenwerking. Bea: “Omdat begeleiders soms jaren met een cliënt optrekken, bouwen ze een vertrouwensband op. Het raakt je als iemand overlijdt. Het team is dan erg belangrijk. Door er open met elkaar over te praten, help je elkaar om het een goede plek te geven. Je bent al heel intens bezig met elkaar om een afscheid te organiseren. Iedereen draagt z’n steentje bij. Ook de cliënten en verwanten die meelopen in dit proces. Dat is heel erg bijzonder en het brengt je dichter bij elkaar.” Dennis: “De dood is vaak iets negatiefs, maar hier beleef ik het op een positieve manier.”